Czy Polska jest jedynym krajem UE, w którym nie obowiązuje jednostronna metoda unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatku od spadków?

Niestety, w świetle wyników konsultacji przeprowadzonej przez Komisję Europejską w sprawie opodatkowania dziedziczenia transgranicznego, na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej.

Z dokumentów sporządzonych w toku konsultacji wynika, że poza Polską wszystkie kraje członkowskie UE, w których obowiązuje podatek od spadków – niezależnie od szczątkowego systemu umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie spadków – wprowadziły choćby częściowe mechanizmy jednostronnego unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatku od spadków. Mimo, że zastosowane mechanizmy w praktyce nie zapewniają pełnej ochrony przed nadmiernym opodatkowaniem na oczekiwanym poziomie, należy zauważyć, że przepisy polskiej ustawy o podatku od spadków i darowizn pozbawione są nawet i tej podstawowej regulacji.

Przedmiot konsultacji Komisji Europejskiej

W okresie od czerwca do października 2010 roku Komisja Europejska przeprowadziła interesującą konsultację w odniesieniu do problematyki opodatkowania dziedziczenia transgranicznego wewnątrz UE w świetle swobód runku wewnętrznego. W ramach konsultacji zebrano liczne stanowiska od uczestników konsultacji. W ramach konsultacji został także przygotowany obszerny raport pt: Study on Inheritance taxes in EU member states and possible mechanisms to resolve problems of double inheritance taxation in the EU.

Ten niezwykle interesujący dokument na zlecenie Komisji przygotowała firma Copenhagen Economics A/S.

W raporcie przeanalizowano zjawisko podwójnego opodatkowania tego samego dziedziczenia przez różne kraje członkowskie Unii Europejskiej. Badanie prowadzono w celu ustalenia skali ryzyka nadmiernego opodatkowania wewnątrz UE oraz możliwych środków zaradczych. Badano także wpływ badanych zjawisk na zachowanie swobód rynku wewnętrznego.

W podsumowaniu raportu przyjęto, że brak mechanizmów pozwalających zapobiegać takiemu nadmiernemu opodatkowaniu stanowi przeszkodę w realizacji swobód rynku wewnętrznego, choć w świetle orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE (dawniej ETS) w sprawie C-67/08 Margarete Block przeciwko Finanzamt Kaufbeuren nie jest z tymi zasadami sprzeczne.

Stanowiska uczestników konsultacji podsumowano w dokumencie pt. Summary of replies to the public consultation on cross- border inheritance tax obstacles within the EU and possible solutions z dnia 25 marca 2011 roku.

Unikanie podwójnego opodatkowania w zakresie podatku od spadków w Polsce

Na tle niezwykle skomplikowanej mozaiki porządków dziedziczenia przyjętych w poszczególnych krajach UE oraz na tle zróżnicowanych systemów opodatkowania takich nabyć w poszczególnych krajach UE, należy przyjąć, że regulacja podatku od spadków i darowizn obowiązująca w Polsce może szczególnie negatywnie wpływać na funkcjonowanie swobód rynku wewnętrznego.

Inaczej bowiem niż w większości pozostałych krajów członkowskich EU, polska ustawa nie przewiduje żadnych przepisów pozwalających uniknąć podwójnego opodatkowania tego samego transgranicznego dziedziczenia. Nie obowiązują nawet najprostsze rozwiązania pozwalające zapobiec nadmiernemu opodatkowaniu w zakresie najczęstszych przypadków jednoczesnego pobrania podatku przez kraj źródła przychodu i przez kraj, w którym podatnik podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu (Polskę). Nie obowiązuje tym samym regulacja pozwalająca zapobiegać podwójnemu opodatkowaniu w typowym układzie konfliktu pomiędzy roszczeniami polskiej administracji skarbowej wywodzonymi z treści art. 2 polskiej ustawy o podatku od spadków i darowizn a roszczeniami podatkowymi innego państwa członkowskiego, w którym znajduje się majątek podlegający dziedziczeniu.

Wyjąwszy relacje Polski z Węgrami, Austrią, Czechami oraz Słowacją, w których obowiązują zawarte jeszcze w latach 20-tych XX wieku umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania spadków, podatnik podlegający w Polsce nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w zakresie danego dziedziczenia na zasadzie art. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn, będzie zmuszony do rozliczenia polskiego podatku od spadków od majątku nabytego poza granicami Polski bez możliwości pomniejszenia podatku pozostającego do zapłaty w Polsce o podatek zapłacony w kraju położenia nabytego majątku. Na gruncie polskich przepisów nie ma także możliwości wyłączenia od polskiego podatku majątku nabytego poza granicami Polski.

Za raportem podać należy, że w zakresie podatku od spadków jednostronna metoda unikania podwójnego opodatkowania – metoda zaliczenia (credit method) w różnych odmianach obowiązuje w Wielkiej Brytanii, Danii, Finlandii, Francji, Niemczech, Holandii, Belgii, Grecji, Hiszpanii, Irlandii, na Litwie, we Włoszech.

Metoda wyłączenia (exemptions method) w różnych odmianach obowiązuje na Węgrzech, w Słowenii, Bułgarii oraz w Luksemburgu.

Za raportem podać należy, że typowego podatku od spadków nie nakłada się w Słowacji, Austrii, Szwecji, Portugalii, Estonii, Rumunii, na Łotwie, Cyprze, Malcie.

Stanowisko Ministra Finansów RP w sprawie.

W odpowiedzi na ujednolicony kwestionariusz przeznaczony dla wszystkich uczestników konsultacji, przedstawiciel Ministerstwa Finansów RP wyjaśnił, że dostrzega problem nakładających się jurysdykcji podatkowych poszczególnych krajów członkowskich UE w odniesieniu od tego samego przedmiotu opodatkowania – tj. w odniesieniu do tego samego nabycia w drodze spadku. W dalszej części pisma wskazano, że polska administracja skarbowa nie radzi sobie z tym problemem, albowiem nie ma w praktyce żadnych możliwości ustalenia majątku odziedziczonego poza granicami Polski.

W podsumowaniu podano, że taka sytuacja prowadzi do nierówności opodatkowania. skoro tylko niektórzy podatnicy decydują się dobrowolnie opodatkować w Polsce majątek odziedziczony poza granicami Polski.

Niestety nie opisano trudności i ryzyk po stronie podatników jakie wiążą się z dziedziczeniem transgranicznym na gruncie polskiej regulacji podatku od spadków i darowizn. Nie wyjaśniono czy i w jakim stopniu polskie rozwiązania wpływają na zachowanie swobód rynku wewnętrznego.

Pominięto fakt, że Polska jako jedyny członek UE nie wprowadziła wewnętrznego (jednostronnego) mechanizmu unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatku od spadków i darowizn na podobieństwo przepisu art. 27 ust 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Pominięto także identyfikację ryzyka uznania majątku nabytego poza granicami Polski i opodatkowanego zagranicznym podatkiem spadkowym, za tzw. przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach w rozumieniu przepisu art. 20 ust 1 in fine ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w przypadku gdy od tego nabycia nie zostanie zapłacony polski podatek od spadków i darowizn.

Być może ze względu na tak opisane braki polskiej odpowiedzi na formularz konsultacyjny, w raporcie nie zidentyfikowano przepisów polskiej ustawy o podatku od spadków i darowizn, które mogłyby potencjalnie kolidować ze swobodami rynku wewnętrznego.

Efekty konsultacji

W związku z przeprowadzonymi konsultacjami Komisja Europejska wystąpiła do Belgii, Hiszpanii oraz Niemiec o uchylenie przepisów naruszających swobody rynku wewnętrznego. Niestety jest mało prawdopodobne w świetle powołanego powyżej wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-67/08 Margarete Block przeciwko Finanzamt Kaufbeuren, ze Polska także stanie się adresatem analogicznego wystąpienia Komisji Europejskiej.